Creatief begaafd of creatief hoogbegaafd?

Creatief begaafdheid of creatief talent staat los van intelligentie of IQ. Je kunt creatief begaafd zijn met een gemiddeld, laag of hoog IQ. Ben je hoogbegaafd en creatief begaafd dan ben je creatief hoogbegaafd. Deze kinderen hebben prachtige talenten, maar toch kunnen ze deze niet gemakkelijk laten zien, thuis en op school. Lees hier hoe je dit talent ontwikkelt en hoe deze kinderen tot leren komen. Ik focus in deze tekst op creatief hoogbegaafde kinderen, omdat het creatief denken bij deze groep kinderen kan zorgen voor grote uitdagingen. Denk aan strijd, afhaken, aanpassen, onderpresteren en soms zelfs depressie.

Creatief hoogbegaafd kind

Deze kinderen hebben het talent om ongebruikelijke invalshoeken te vinden. Dit uit dit zich in verrassende vragen, ideeën en enthousiasme. Het brein maakt zijpaadjes en gaat van de kaars, naar kerst, naar een kerstboom, naar bomen en de natuur. Zo kan het zijn dat je een kaars op tafel zet en jouw kind begint over het een bos waar jullie ooit zelf een kerstboom mochten omhakken. En dan volgt ook een gesprek over dat dit eigenlijk niet eerlijk is voor bomen en dat jullie volgend jaar beter een kunstboom kunnen kopen.

Creatief hoogbegaafden worden ook wel de veranderaars en verbeteraars genoemd. Ik noem een creatief associatief brein ook wel een vlinderbrein; het brein fladdert graag weg. Het is een talent waar ik erg van geniet, maar dat ook voor uitdagingen kan zorgen. Terwijl jij wil dat jouw kind zijn boterham smeert en opeet, ben je opeens in een gesprek over kerstbomen beland. Je kunt je voorstellen dat het talent op school ook niet altijd gewaardeerd (of gezien) wordt. Zeker op momenten of bij taken waarbij een kind moet volgen, uitvoeren en reproduceren. School vraagt om andere vaardigheden. Associatief en out-of-the box wordt dan ervaren als ongefocust en afgeleid.

Creatief (hoog)begaafdheid is geen diagnose, maar een omschrijving van eigenschappen. Er zijn wel onderzoeken die creatief potentieel in kaart brengen. Creatief hoogbegaafdheid uit zich vaak in een andere manier van leren en wordt in verband gebracht met beelddenken, maar in de praktijk zie ik ook dat talige denkers in zeer hoge mate creatief en associatief kunnen denken. 

Creatief hoogbegaafd kind kenmerken

Hieronder vind je een opsomming met kenmerken van creatief hoogbegaafden. Ik gebruik hierbij veel woorden zoals GROOT, STERK en INTENS. Dit geeft al een indruk van de intensiteit van deze groep. 

Intensiteit

Dit is een kenmerk van hoogbegaafdheid en wordt vaak beschreven in termen van overexcitabilities. Dit verwijst naar gevoeligheden voor prikkels op verschillende gebieden. De Poolse Psychiater Dąbrowski introduceerde het concept van overexcitabilities. Wanneer je een grotere mate van gevoeligheid hebt dan gemiddeld, reageer je sterker op prikkels van binnen en buiten. Overexitabiliteit betekent dat je intensere emoties, gedachten en reacties kan ervaren dan anderen in vergelijkbare situaties. Denk bijvoorbeeld aan:

1.        Intense emoties: Sterke gevoelens van vreugde, verdriet, woede of angst.

2.        Diepe reflectie: Diep nadenken over het leven, de wereld en zichzelf, wat kan leiden tot innerlijke conflicten en vragen over identiteit en zingeving.

3.        Creatieve expressie: Overexitabiliteit kan ook bijdragen aan een sterke verbeelding en creativiteit.

Het belangrijkste aspect van overexitabiliteit is dat het kan leiden tot een proces van persoonlijke groei en ontwikkeling. Dąbrowski geloofde dat mensen met overexitabiliteit de neiging hebben om door een proces van “positieve desintegratie” te gaan, waarbij ze bestaande overtuigingen en waarden in vraag stellen en streven naar een hoger niveau van persoonlijke authenticiteit en moraliteit. 

Hooggevoelig en prikkelgevoelig

Creatief hoogbegaafden zijn vaak hooggevoelig en prikkels en emoties worden intens beleefd en verwerkt. Ze hebben een grote zintuigelijke waarneming en gevoeligheid voor prikkels. Horen, zien, ruiken, proeven, voelen wordt sterker ervaren. Hierbij zijn ze zoek naar verbinding en willen sterk verbonden zijn met mensen en dieren. Dit kunnen ook spullen zijn, zoals een knuffel of een omgeving waar ze erg aan hechten (opa en oma’s huis). Van die ene fijne vakantie weten ze nog precies hoe het daar rook en welke zwembroek ze aanhadden. Het vervelende is dat ze verbinding niet altijd ervaren. Vanwege hun eigen unieke denkstijl en interesses vinden ze niet altijd aansluiting of gelijkgestemden.

Ze zijn zeer gevoelig voor (groeps)dynamiek en dynamiek met ouders, begeleider of docent. Ze kunnen goed de gevoelige plekken in een systeem blootleggen en reageren hierop. Door uit te dragen of strijd te zoeken. Maar nog vaker gaan ze zich aanpassen, terugtrekken en willen ze niet opvallen. Ze hebben ook behoefte aan (mentale en sociale) prikkels. Ze zijn op zoek naar uitdaging en nieuwe ervaringen en zijn vaak high sensation seekers of hooggevoelig met een sterke wil .

Grote verbeeldingskracht en beelddenken

‘In mijn hoofd staat een plaatje klaar, het past precies in het elkaar’ is een tekstregel in het liedje Draakje Vurig. Dit past bij deze kinderen. Ze zien levendig voor zich hoe iets eruit moet komen te zien of hoe iets moet zijn. Dit kan resulteren in teleurstelling. Fantasie en realiteit kunnen door elkaar lopen. Toch gaat de kwaliteit verbeeldingkracht verder dan kinderlijke fantasie. Eigenlijk zijn het visionairs. Wanneer ze spelen ontstaan de prachtigste verhalen. En met lego worden eigen bedachte sets in elkaar gezet. Ze zijn koning gedachtebouwen. Leren gaat gemakkelijker wanneer er visuele ondersteuning is. Ook is er een behoefte aan zintuigelijk leren. Onderaan deze pagina vind je een opsomming van alle dingen die leren ondersteunen bij deze groep. Ze hebben een voorkeur voor visueel ruimtelijk leren. Dit betekent niet dat de verbaal linguïstische intelligentie laag of lager is of dat ze niet houden van taal. Vaak zijn creatief hoogbegaafden juist heerlijke kletkousjes en houden ze van taal en verhalen. Rekenen vinden ze meestal minder leuk. Dit komt onder andere door het automatiseren.

Grote mate van enthousiasme en nieuwsgierigheid

Ze hebben leerhonger voor de onderwerpen die hen interesseren. Dit zijn vaker bijzondere onderwerpen, zoals astronomie, edelstenen, geschiedenis, oorlog, politiek. Ze hebben een scala met grote vragen over het ontstaan, het waarom en hoe. Wanneer ze geen antwoorden krijgen, vragen ze ouders het hemd van het lijf. Ze kunnen hier helemaal vol van zijn en komen op verrassende momenten met interessante vragen. Ook tijdens het aankleden of wanneer ze al in bed liggen. Voor onderwerpen die hen minder interesseren kunnen ze ook een groot enthousiasme krijgen. Mits er wordt voldaan aan een van deze behoeftes (en het liefst alle drie).

1. Er is verbinding en een goede dynamiek met de persoon die het leert. Dit punt is eigenlijk voorwaardelijk voor leren.
2. Ze snappen waarom ze het moeten leren
3. De manier waarop ze het mogen is interessant (zie laatste alinea)

Deze kinderen zijn niet alleen op zoek naar extra cognitieve uitdaging, maar willen vooral nieuwe ervaringen opdoen. Mijn collega Angelique van der Mast omschrijft dit als leefhonger. Ze noemt het een verlangen naar verdieping. Ze willen ervaren en voelen hoe dingen met elkaar samenhangen. De behoefte om je eigen ideeën in te brengen, ervaren, het leven. Dit zijn de nieuwsgierige kinderen, die erg enthousiast en onderzoekend kunnen zijn.

Het denken gaat heel snel! Ze hebben veel energie, veel enthousiasme en zijn beweeglijk en levendig. Prikkels reguleren ze actief en het lijkt of ze volledig AAN staan. Deze groep kinderen krijgt soms onterecht het stempel ADHD. Ze willen ontdekken en experimenteren, zelf creëren. De spellen in mijn praktijk eindigen in zelfbedachte spellen waar 999 games en Goliath games jaloers op kunnen zijn. Wanneer ze hiervoor de ruimte krijgen, bloeien ze ervan op.

Als het vlammetje van enthousiasme en nieuwsgierigheid uitgaat, zie je een afgehaakt en uitgeblust kind. Dit gebeurt wanneer het kind mentaal ondervoed of onderprikkeld is. Of zit in een omgeving waar de creatieve associatieve talenten niet gezien of gewaardeerd worden en/of de dynamiek niet prettig is.

Sef is heel erg geïnteresseerd in de natuur. Hij weet alles over vogels. Met zijn klas mag hij mee op excursie met een natuurgids. Het gaat over vogels in de winterperiode. Thuis zoekt alles op over vogels en hij bestookt zijn ouders al dagen met vragen. Ouders en juf weten zeker dat dit een leuk uitje voor hem gaat worden.
De dag van het uitje breekt aan en de klas gaat naar het bos. De natuurgids weet veel en geeft een lange uitleg over vogels. Hij wil graag dat de klas eerst naar zijn verhaal luist. Sef haakt af en kijkt naar de bomen. Hij ziet een vogel die hem doet denken aan het plaatje in zijn boek. Zijn gedachtes fladderen weg: ‘Was het boek 1 of 2? Gek eigenlijk dat iemand ooit heeft bedacht dat 2 na 1 komt en waarom is dit niet andersom?’ Zijn hoofd zit zo vol, want er was veel herrie toen de klas naar het bos fietste. De natuurgids stelt een vraag en niemand geeft antwoord. Ook Sef niet. Juf kijkt verwachtingsvol naar Sef en tikt hem zelfs nog even aan. Hij kijkt op een wazige blik. De natuurgids vertelt verder. Sef wordt ongeduldig. Hij wil alvast voedsel rapen voor de vogels. Zijn benen kriebelen en hij gaat kijken in de bosjes of er voedselvoorraad is. 
Zijn juf vraagt of hij wil stilstaan, want de gids is nog niet klaar met zijn verhaal. Na het verhaal van de gids stelt juf vragen. Sef is niet meer aangehaakt en doet niet meer mee. De juf is in de war. Sef weet zoveel, waarom doet hij vandaag niet mee?

Creatief hoogbegaafd versus hoogbegaafd en hoogpresterend

Is jouw kind hoogbegaafd? Of heb je er een in de klas! Dan heb je geluk, want dan heb je een slim kind dat gemakkelijk leert.
Of toch niet?
Goed presteren wordt verward met (hoog)begaafdheid en dit zijn twee verschillende dingen. Een hoogpresterende leerling heeft een goede werkhouding, is op tijd klaar, heeft goed verzorgd werk en goede cijfers. Volwassenen denken vaak dat dit de begaafde leerlingen zijn. 

Dr. Barbara “B.” Kingore is een erkende deskundige op het gebied van begaafdheid in het onderwijs. Haar drieluiksmodel is ontworpen om leerkrachten te helpen bij het begrijpen van de complexe behoeften van begaafde leerlingen. Ze beschrijft het verschil tussen hoogpresterende, hoogbegaafde en creatief hoogbegaafde leerlingen.

De hoogpresterende leerlingen voldoen aan de verwachtingen van het onderwijs. Ze zijn gemotiveerd en zijn goed in het volgen van instructies. Hoewel ze bovengemiddeld presteren, hebben ze niet altijd de diepgaande, creatieve denkvaardigheden die typisch zijn voor hoogbegaafde leerlingen.
Hoogbegaafde leerlingen onderscheiden zich door hun buitengewone cognitieve capaciteiten en hun vermogen om complexe problemen op te lossen, originele ideeën te genereren en diep te begrijpen. Ze kunnen hoog presteren, maar ook onderpresteren. En gaan zich vervelen wanneer traditionele lesmethoden niet voldoende uitdagend zijn. Kingore benadrukt dat hoogbegaafdheid niet alleen gaat om het behalen van hoge cijfers, maar ook om de unieke manier van denken en leren van deze studenten. In deze groep zitten naast de creatief hoogbegaafde leerling ook de analytisch hoogbegaafde leerling  .
De creatief (hoog)begaafde leerling blinkt uit in het genereren van originele en inventieve ideeën. Ze zijn vaak zeer vindingrijk, flexibel in hun denken en in staat om oplossingen te bedenken die anderen mogelijk over het hoofd zien. Creatief hoogbegaafde leerlingen kunnen hoogpresterend zijn, maar helaas zijn er in deze groep veel onderpresteerders. Ondanks of vooral vanwege hun creatieve denkvermogen en vermogen om buiten de gebaande paden te denken.

Wanneer we denken aan slimme kinderen denken we vaak aan hoogpresteerders. De creatief hoogbegaafden worden meestal niet als dusdanig gezien.

Waarom loopt een creatief hoogbegaafd kind vast op school?

We gaan het brein van een creatief hoogbegaafd kind vergelijken met een bingomolen.

Je hebt vast weleens bingo gespeeld. In jouw gedachten plopt nu wellicht een bingomolen op. Ben je creatief (hoog)begaafd? Dan zie je nu misschien ook de camping waar je afgelopen zomer was, de prijs die je hebt gewonnen en vraag je je ondertussen af waarom ik deze vergelijking maak.
Terug naar de bingomolen. In de bingomolen zitten balletjes en wanneer je draait aan de molen komt er op een gegeven moment een bolletje uit. Dit herhaalt zich totdat iemand bingo heeft. Bij creatief begaafden zit de molen propvol met balletjes. Dit zijn alle ideeën en associaties en ook prikkels. Omdat de bol zo vol zit, komen de balletjes er lastiger uit. De hersenen gaan snel en de bingobol draait dan ook als een malle rond. Zo komen er nog lastiger balletjes uit. Er is geen bingo.

Op school heet dat onderpresteren. Dit is waarom dat gebeurt:

1. Concentreren is lastig. Het vlinderbrein fladdert regelmatig weg. Ze associëren continue en het brein gaat van de stoel, naar de deur, naar het raam. Hierdoor ontstaan allerlei (kritische) vragen en die zijn niet altijd gewenst en goed getimed.
2. Andersom horen ze vragen van de docent niet altijd. Of ze denken te ver na over de vraag en zijn dan niet meer te bereiken.
3. Ze willen weten waarvoor ze het doen en zijn met duizend andere dingen bezig.
4. Versnellen en compacten zijn voor deze groep niet altijd helpend. Verrijken wel, maar scholen bieden vaak versnelling/meerwerk aan voor hoogbegaafden en dat is aan deze groep niet altijd besteed.
5. Ze automatiseren slecht. Stampen en tafels, dat is niet hun ding.
6. Tijdsbesef en het houden aan (tijds)planningen vinden ze lastig.
7. Ze zijn snel overprikkeld en dan blijft er weinig ruimte over om te leren.
8. Ze maken zelf graag prikkels (om te reguleren), met geluid of beweging. Dit wordt niet altijd gewaardeerd.
9. Snelheid is een valkuil. Ze zijn niet vooruit te branden of gaan afraffelen.
10. Ze zijn gevoelig voor dynamiek en sfeer. Klopt dit niet? Dan gaan ze de strijd aan of maken zichzelf onzichtbaar en passen zich volledig aan.

Ik speelde met Pieter een escape room spel dat ging over een pretpark. In het spel kun je opdrachten oplossen om zo te ontsnappen uit een pretpark. Bij één opdracht gingen we rekenen met blikjes, hamburgers en friet. Pieter keek lang naar het papier en begon toen een gesprek over de kleuren en het ontwerp. Hij zei: “Wie ontwerpt er nou zo’n spel met ongezonde dingen voor kinderen?” We hadden het hier even over en gingen terug naar de som. Dat dacht ik tenminste, maar Pieter dacht daar anders over. Hij keek mij bedenkelijk aan en zei “Ik begrijp dit spel echt niet. Waarom zouden we ooit willen ontsnappen uit een pretpark?” Een paar associaties later was hij zijn aandacht helemaal kwijt en kwam hij met het plan om zelf een escape room te bedenken. Door zijn enthousiasme, ideeën en creativiteit ontstond er een prachtig spel. En dan de som maakte hij ook nog af. Lees hieronder hoe je dat voor elkaar krijgt met een creatief begaafd kind.

Creatief hoogbegaafd? Hoe ontwikkel je dit prachtige talent?

1.     Met stip op nummer 1. Een creatief hoogbegaafd kind heeft behoefte aan een ouder, docent of begeleider die de verbinding aangaat en hooggevoeligheid (h)erkent. Kun je als ouders of docent accepteren dat je na de uitleg of een vraag opkijkt naar een wazige blik? Begrijp je dat je hierin even mee moet dwarrelen en dan teruggrijpen naar waar jullie waren? Dan kun je goed samenwerken.  

2.     Creatief hoogbegaafde kinderen hebben een voorkeur voor leren met zintuigen. Hardop lezen, materialen voelen, PLAATJES, materialen die tot verbeelding spreken, Als ze iemand iets zien voordoen, leren ze ook gemakkelijker. Bewegend leren werkt goed en leren door te doen ook. Bij het leren van de tafels kun je ze bijvoorbeeld ondertussen laten springen.

3.     Geef ruimte voor creativiteit en creativiTIJD. Vraag ze met een creatieve oplossing te komen of zelf vragen te bedenken over een onderwerp.

4.     Spannende verhalen. Boeiende verhalen. Avontuurlijke verhalen. Deze kinderen houden van verhalen. Dit betekent niet dat ze allemaal boekenwurmen zijn, maar wil je een boodschap overbrengen? Breng het dan eens met een verhaal.

5.     Leer ze hoe ze prikkels en emoties kunnen reguleren en sta gedoseerd prikkels maken toe (rollen met een gum, friemelen).

6.     Geef ondersteuning bij automatiseren en stampen, thuis of met een remedial teacher.

7.     Laat ze wel naar de plusklas gaan. Vanwege onvoldoende resultaten (vooral bij kernvakken) of onderpresteren worden ze niet geselecteerd of eruit gegooid, maar de plusklas of een andere verrijkingsactiviteit is erg belangrijk voor deze groep. Hiervoor is ook wetenschappelijk bewijs. Joyce Gubbels promoveerde op dit onderwerp en toonde aan dat deze groep er meer baat bij lijkt te hebben. Lees hier meer over uitdagend onderwijs voor creatief begaafden. Heb je mijn stukje gelezen over de bingomolen? De plusklas is de magneet waardoor de balletjes uit de molen komen. Dat heet aanhaken en uitdagen.

8.     Ze willen weten WAAROM ze iets (moeten) doen. Wil je ze meehebben? Geef dan die uitleg. Top down leren werkt goed, ze hebben eerst het hele plaatje nodig. 

9.     Ondersteun visueel, maar zorg ervoor dat de plaatjes functioneel zijn. Moeten ze een lap tekst lezen? Dan zijn (teveel) plaatjes weer niet helpend. En het plaatje moet passen bij het onderwerp, want anders krijgen ze brainfarts over de incongruentie. Of biedt iets volledig visueel aan zonder tekst.

10.  Laat ze peers ontmoeten, bijvoorbeeld in een plusklas of kinderen met een gelijke interesse door buitenschoolse activiteiten. Ze zoeken verbinding, maar vinden het niet altijd. Waardevolle contacten werken ook als een magneet voor de bingoballen.

11.  Focus op de kwaliteiten en niet altijd op dat lelijke handschrift en het slechte tijdsbesef. Ze zijn heel ontvankelijk voor een positieve benadering. Dit heet vantage gevoeligheid. 

12.  Beloon inzet en stimuleer motivatie.

13.  Laat ze regelmatig iets nieuws leren, ook buiten school. Lees nog maar eens over leefhonger.

14. Geef hogere orde vragen en opdrachten. Vragen die gericht zijn op het ontlokken van een discussie, kritisch denken of zelfstandig op zoek te gaan naar informatie. Geef opdrachten met originele vragen. Stel dat het onderwerp schrikkeljaar is, kun je bijvoorbeeld denken aan deze vragen: Wat denk je dat er gebeurt wanneer we geen schrikkeljaren meer hebben? Als jij geboren was in een schrikkeljaar, wanneer zou je dan jouw verjaardag vieren? En als jij geboren bent in 2007 op 29 februari hoe vaak heb je dan jouw verjaardag gevierd op jouw geboortedag?

15. Laat ze experimenteren en onderzoeken. In mijn praktijk maak ik graag slijm met kinderen. Ik heb een groot assortiment met materialen en ook kant en klare pakketjes om slijm te maken. Vooral voor de creatief getalenteerden zijn deze pakketjes niet interessant. Zij willen experimenteren en onderzoeken. Zelf een recept bedenken en experimenteren met de samenstelling. Aan het eind van de sessie hebben we een boodschappenlijst en een hoop poetswerk, maar er ontstaan vaak goede nieuwe creaties.

16. Help ze bij het ontwikkelen van vertrouwen, een groei mindset en executieve vaardigheden. 

Hopelijk kun je ideeën toepassen, thuis of op school. Zodat jouw kind gelukkig en aangehaakt is en zijn/haar potentie verder mag ontwikkelen. De wereld wacht op meer sociale en emotionele intelligentie, visionairs, veranderaars en verbeteraars. Ik hoop op veel volle bingokaarten. 

Wil je meer weten over een creatief begaafd op hoogbegaafd kind?

Mail dan naar chantal@vurigekinderen.nl of plan een gratis kennismaking in.